Valt Berlijn uit de toon met bijna 250 ‘Eerste-Wereldoorlog-straten’?
In de voorgaande negen artikelen is nagegaan welke hedendaagse straatnamen in Berlijn de herinnering aan de Eerste Wereldoorlog in stand houden. Met niet al te strikte criteria konden 247 dergelijke straten en pleinen worden geïdentificeerd. Ze verwijzen naar personen, bedrijven of situaties die direct of indirect in verband kunnen worden gebracht met die voor Duitsland zo noodlottig verlopen oorlog.

Sommige van die straatnamen bestonden al lang voor de Eerste Wereldoorlog. Toch zijn ze meegeteld omdat de persoon of het bedrijf waar ze naar verwijzen ook in die oorlog een prominente rol vervulde. Andere straatnamen waren het resultaat van oorlogsenthousiasme over een gewonnen veldslag of een zegevierende generaal en werden nog tijdens de oorlog uitgegeven. Weer andere straatnamen zijn jaren later door het naziregime toegekend uit propagandistische overwegingen. Er blijken zelfs ver na de Tweede Wereldoorlog nog straten te zijn vernoemd naar personen die tijdens de Eerste Wereldoorlog een opmerkelijke rol speelden.
 

De Gallwitzallee in de wijk Steglitz-Lankwitz van Berlijn is genoemd naar generaal Max von Gallwitz wiens troepen in augustus 1914 het Belgische Namen veroverden (zie Deel 3).

Het aantal ‘Eerste-Wereldoorlog-straten’ in Berlijn is nog aanzienlijk groter geweest. Vooral de Duitse Democratische Republiek wilde laten zien dat het niet alleen brak met het fascistische verleden, maar ook met het Pruisische monarchisme en militarisme. In het begin van de jaren ’50 werd daartoe ook een grondige opschoning van het straatnamenbestand ondernomen. In Oost-Berlijn verdwenen daardoor veel straatnamen die naar de Eerste Wereldoorlog verwezen. Enkele straten ontsnapten daarbij aan de aandacht, zoals de Vimystrasse en de Lindenhoekstrasse (zie Deel 4).

Desondanks verwijzen – soms via een omweggetje – op dit moment nog altijd bijna 250 Berlijnse straten naar de Eerste Wereldoorlog, waarvan het Duitse keizerrijk toch als een van de hoofdschuldigen door de geschiedenis is aangemerkt. 250 straatnamen. Dat lijkt tamelijk veel. Zijn de Duitsers nog heimelijk trots op die laatste jaren van hun keizerrijk, op hun leger waarvan ze steeds de mythe in stand gehouden hebben dat het im Felde unbesiegt is gebleven, of juist op de novemberrevolutie die de Duitse vorstenhuizen wegvaagde en van Duitsland een republiek maakte...?

Of hebben de Berlijnse autoriteiten juist door de jaren heen hun best gedaan die periode van de geschiedenis uit het straatnamenbestand te bannen, zoals dat later na de Tweede Wereldoorlog ook gebeurde met de straatnamen die aan het Derde Rijk herinnerden? Het communistische Oost-Berlijn maakte schoon schip, maar vooral in West-Berlijn bleven monarchistische en militaristische straatnamen, ook die naar de periode rond de Eerste Wereldoorlog verwijzen, veelal ongemoeid. En de twijfel wordt alleen maar groter als je ziet dat nog ver na de Tweede Wereldoorlog namen als Groenerstrasse en Udetzeile zijn uitgegeven (zie resp. Deel 3 en Deel 6)
 

De Hindenburgdamm in de Berlijnse wijk Steglitz-Lichterfelde kreeg zijn naam in 1914 direct na de Slag bij Tannenberg (zie Deel 3 en Deel 4). Op de foto loopt de straat van het midden van de linkerbeeldrand naar de rechter bovenhoek. De kijkrichting op de foto is noordelijk. Het gebouw op de voorgrond is een universitaire kliniek voor radiologie.

Zijn er ook ‘Eerste-Wereldoorlog-straten’ in andere Europese machtscentra?
Vormt de Duitse hoofdstad met zijn bijna 250 ‘Eerste-Wereldoorlog-straten’ een uitzondering? Hoe is dat eigenlijk in die andere Europese machtscentra van weleer? Hoeveel straatnamen in Parijs, Londen, Wenen, St.Petersburg herinneren aan de Grote Europese Oorlog? En welke straten zijn dat dan? Aan wie en wat precies herinneren hun namen?

Kent St. Petersburg nog straten of pleinen die de naam dragen van de laatste tsaar of zijn generaals? Of heeft de Russische revolutie ook in dit opzicht schoon schip gemaakt? En de nieuwe communistische leiders die voor Rusland een einde maakten aan de oorlog door vrede te sluiten met het gehate Duitsland van keizer Wilhelm, - zijn hun namen nog op straatnaamborden te vinden? Is er wellicht na het verdwijnen van het communistische regime aan het eind van de jaren ’80 een tsaristische restauratie van het straatnamenbestand ondernomen?

En hoe is dat in Wenen? Net als het Duitse keizerrijk verloor ook de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie de oorlog en verdween in de geschiedenis. Heeft de Weense nostalgie straatnamen uit die periode in stand gehouden? Worden keizer Franz Josef en troonopvolger Franz Ferdinand nog met een straat of plein herdacht? En hoe is dat met de generaals van de kaiserliche und königliche Armee? Staan hun namen nog op Weense straatnaamborden? Verwijzen er Weense straatnamen naar de krijgsverrichtingen in Servië en Galicië of aan het Isonzo-front?

Londen en Parijs zijn – met dank aan Amerika - de hoofdsteden van de overwinnaars. Overwinnaars van een door de vijand begonnen oorlog. Des te meer reden om te vieren en te herdenken, zou je zeggen. Blijkt dat ook uit het straatnamenbestand van deze hoofdsteden?

In Parijs kennen we de Avenue Foch, de Place Joffre, de Avenue Gallieni... Blijft het daarbij? Dat lijkt op voorhand al onwaarschijnlijk. De overwinning, die een einde maakte aan de vier jaren durende verkrachting van hun land en hun eer maakte de Fransen uitzinnig van vreugde. Die vreugde kreeg zijn weerslag in herdenkingsmonumenten en eerbewijzen aan de militaire leiders. Ook straatnamen hebben daar ongetwijfeld ruimschoots deel van uitgemaakt.

En Londen dan? De Britten waren ook overwinnaars van de Grote Oorlog, maar hun land was nooit bezet. Uitten zij de vreugde over hun overwinning wellicht iets gereserveerder? Of zette Londen de traditie voort van zijn 15 Trafalgar - en 23 Waterloo - straten, - stegen, - wegen en - pleinen? Hoeveel straatnamen in de Britse hoofdstad herinneren aan de Eerste Wereldoorlog? Verwijst Arras Avenue werkelijk naar de bloedige strijd in Noord-Frankrijk? En is het wel de Britse opperbevelhebber uit de Eerste Wereldoorlog Douglas Haig die herdacht wordt met de drie Londense Haig Roads?

Blijft de vraag of Berlijn met zijn 247 ‘Eerste-Wereldoorlog-straten’ uit de toon valt.
Het wachten is op iemand die de straatnamen van Londen, Parijs of Wenen eens onder de loep gaat nemen.

Wie trouwens meer wil weten over de ontwikkelingen in Duitsland na de Eerste en na de Tweede Wereldoorlog kan de zeer informatieve website Duitslandweb raadplegen waar ook interessante artikelen over Berlijn te vinden zijn.