Franse aanval op het dorp Fleury vlakbij fort Douaumont gelegen

De Slag bij Verdun wordt de grootste uit de wereldgeschiedenis genoemd. Nooit is er zo langdurig, met inzet van zoveel mensen, strijd geleverd op zo'n beperkt grondgebied. Deze veldslag, die woedde van 21 februari 1916 tot 19 december 1916, eiste naar schatting meer dan 700.000 doden, gewonden en vermisten op een slagveld nauwelijks groter dan tien bij tien kilometer. Vanuit strategisch oogpunt is er geen enkele rechtvaardiging te vinden voor deze monsterlijke verliezen. De Slag bij Verdun ontaardde in een prestigeslag tussen twee volkeren…….

Fase 1  De aanloop tot de slag (volledige tekst)

De oorlog in 1914 en 1915
Op 4 augustus 1914 begon de Eerste Wereldoorlog en al aan het einde van datzelfde jaar was de oorlog vastgelopen in een onbewegelijke loopgravenoorlog. Er werden in 1915 vele pogingen ondernomen een beslissende doorbraak te forceren die echter alle mislukten en alleen maar afschuwelijke verliescijfers opleverden. Beide partijen waren ervan overtuigd dat het jaar 1916 hun de beslissende overwinning zou opleveren. Duitsland dacht deze te bereiken bij Verdun. De geallieerden wilden deze overwinning realiseren met een gezamenlijke Frans-Britse actie aan de Somme.

Het Duitse aanvalsplan
De Duitse opperbevelhebber Falkenhayn beschouwde Engeland als de grootste vijand van Duitsland dat zijn kracht zou verliezen als zijn belangrijkste bondgenoot Frankrijk in militair opzicht verslagen zou worden. Daarom moest een oorlogsdoel worden uitgezocht dat voor de Fransen zo belangrijk was dat zij bereid zouden zijn het Franse leger tot de laatste man en de laatste druppel bloed op te offeren. Dit leger zou daardoor doodbloeden ('weissbluten') en verslagen kunnen worden. De plaats waar dit moest gebeuren was Verdun. Verdun was van oudsher een belangrijke vestingplaats aan de oostelijke grens en speelde ook een belangrijke rol in de verdedigingslinie die in de periode na de Frans-Pruisische oorlog in 1870 was gebouwd. Verdun bewaakte de noordelijke toegang tot de Champagne-vlakte en daarmee de toegang tot Parijs. Ook bleek Verdun in 1914 bestand tegen de aanvallen van de Duitsers: het was een belangrijke garnizoenplaats met een versterkte citadel.

Drie hoofdrolspelers in de slag bij Verdun: v.l.n.r. Falkenhayn, de Kroonprins en Pétain

De Duitse voorbereidingen
Op 24 december 1915 werd de definitieve beslissing genomen Verdun aan te vallen. In het grootste geheim werden de Duitse voorbereidingen getroffen. De plannen waren zelfs nauwelijks bekend bij de overige legeronderdelen. Het Duitse aanvalsplan was erop gericht de Franse frontlinie volledig te verpulveren met de aanwezige artillerie. Meer dan 1.200 Duitse kannonen waren beschikbaar voor dit doel.

Een zware Duitse mortier voor Verdun

De situatie aan Franse zijde
Verdun was een garnizoensplaats omringd door een dubbele ring van forten en versterkingen in een bijna ondoordringbaar heuvellandschap. De verdediging van Verdun was sinds het begin van de oorlog echter ernstig verwaarloosd. Het Franse opperbevel beoordeelde in de loop van 1915 de forten als niet langer bruikbaar omdat het zware Duitse geschut eenzelfde soort forten in België aan stukken had geschoten. De Franse forten werden ontdaan van hun kanonnen en de bezetting was slechts minimaal. Ook waren de verdedigingslinies rond Verdun ernstig verwaarloosd. Er was herhaaldelijk gepleit voor versterking van de linies, vooral toen langzaam duidelijk werd dat de Duitsers een aanval voorbereidden. Het Franse Hoofdkwartier had echter geen aandacht voor de problemen: 'Verdun vormt geen aanvalsdoel' was hun oordeel.

Fase 2  Het Duitse offensief van 21 februari (volledige tekst)

De uitgestelde aanval
In de nacht van 11 op 12 februari 1916 werden de Duitse troepen in stelling gebracht maar door de slechte weersomstandigheden werd de aanval uitgesteld tot 21 februari. Waarschijnlijk heeft dit uitstel Frankrijk gered van de nederlaag: de twee Franse divisies die op het allerlaatste moment ter versterking aan het Verdun-front waren toegewezen konden daardoor nog in stelling worden gebracht en ook konden er in allerijl nog defensieve verbeteringen worden aangebracht.

De Duitse aanval begint

Een Dikke Bertha voor Verdun

De aanval begon op de rechter Maasoever op 21 februari met het zwaarste bombardement dat tot dusverre ooit in een oorlog was uitgevoerd. Het duurde meer dan 9 uren en was het meest verschrikkelijke dat men tot dusverre ooit had aanschouwd.

Fort Douaumont vlak na de oorlog

In de daarop volgende dagen vorderden de Duitsers minder snel dan ze hadden verwacht, maar op 25 februari gebeurde het ongelooflijke: de Duitsers bezetten het allerbelangrijkste fort in de verdedigingslinie: het onneembaar geachte fort Douaumont. Verdun lag binnen handbereik.

Pétain treft tegenmaatregelen
Het Franse Hoofdkwartier benoemde generaal Phillipe Pétain tot opperbevelhebber van het Verdun-front. Pétain gaf direct opdracht op de rechter Maasoever een verdedigingslinie te vormen tussen de overgebleven forten en deze tot elke prijs te behouden om zo tijdwinst te realiseren, nodig om versterkingen aan te voeren.

Franse troepen op weg naar het front

Ook werd er op korte termijn meer artillerie ingezet aan het front, vooral op de linker Maasoever, om daarmee de Duitse opmars tot staan te brengen. De Duitsers werden tegengehouden bij het dorp Douaumont dat vlakbij het fort ligt. Van 26 februari tot 2 maart werd hevig gevochten om dit dorp dat uiteindelijk door de Duitsers werd veroverd. Generaal Pétain had evenwel zijn doel bereikt: het Franse leger boekte de noodzakelijke tijdwinst en versterkingen konden worden aangevoerd. Het was de Duitsers duidelijk dat de aanval op Verdun stagneerde en dat eerst het Franse artillerievuur vanaf de linkeroever moest worden uitgeschakeld.

Fase 3 De slag om de linker Maasoever (volledige tekst)

De strijd om Côte 304 en Le Mort-Homme
De Duitse legerleiding besloot op beide Maasoevers tegelijk aan te vallen. Het belangrijkste aanvalsdoel op de linkeroever was het Bois Bourrus waar de Franse artillerie was geconcentreerd. Voordat dit doel kon worden aangevallen moest eerst een heuvel, genaamd Le Mort-Homme, worden veroverd. De aanval begon op 6 maart 1916.

Duitsers helpen een Franse gewonde

Aanvankelijk maakten de Duitsers goede vorderingen maar Le Mort-Homme werd door de Fransen hardnekkig verdedigd en de Duitsers ondervonden steeds meer hinder van flankerend artillerievuur vanaf een nabijgelegen heuvel, de Côte 304. 
Daarom besloot de legerleiding eerst Côte 304 te veroveren.
Op 3 mei openden 500 zware kanonnen het vuur op een front van nauwelijks 2 kilometer breed. Onder afschuwelijke omstandigheden en met vreselijke verliezen werd eind mei uiteindelijk Côte 304 en daarna Le Mort-Homme door de Duitsers bezet. Na drie maanden onafgebroken strijd was eindelijk het Bois Bourrus bereikt.

Fase 4 De slag om de flanken - de rechter Maasoever (volledige tekst)

De strijd om fort Vaux
Op de rechteroever begon de slag twee dagen later, op 8 maart 1916. Het aanvalsdoel was fort Vaux dat inmiddels was versterkt en tot de sterkste stellingen aan het front werd gerekend. De Duitse aanval liep dadelijk vast door het hevige vuur van de Fransen. De zware gevechten om het fort duurden tot 19 maart maar er werd geen resultaat geboekt. De Duitse troepen waren uitgeput en de strijd werd dan ook opgeschort.

Pétain wordt vervangen door Nivelle
Aan Franse zijde was in de loop van april een crisissituatie in de legerleiding ontstaan. Pétain werd weggepromoveerd naar een hogere functie en per 1 mei 1916 vervangen door generaal Nivelle, een meedogenloze vechtjas die bekendstond om zijn voorkeur voor de frontale aanval. Zijn rechterhand was generaal Mangin, een keiharde frontgeneraal, die bekend stond onder de naam 'de slachter'.

De explosie in fort Douaumont
Vanaf 1 mei werd de beschieting op fort Vaux ingezet; een eerste Duitse aanval mislukte. Er was ook verder veel Franse tegenstand en toen op 8 mei een grote explosie plaatsvond in fort Douaumont die meer dan 700 Duitsers het leven kostte, achtte men het raadzamer de aanval op de rechter Maasoever uit te stellen en de nadruk te leggen op de linker Maasoever. Eerst moesten echter de Thiaumont-fortificatie en fort Vaux nog worden veroverd.

De val van fort Vaux
Voor het echter tot een Duitse aanval kwam ondernamen de Fransen, tot verrassing van de Duitsers, een tegenaanval op fort Douaumont. Twee dagen lang werd er verbitterd gevochten. De aanval werd door de Duitsers afgeslagen en slechts een paar Fransen keerden terug naar Verdun.

Fort Vaux vlak na de oorlog

Op 7 juli werd fort Vaux ingenomen na heldhaftige tegenstand van majoor Raynal. Pogingen het fort te heroveren liepen uit op zinloze slachtpartijen.

Fase 5 Het laatste Duitse offensief (volledige tekst)

De eerste Duitse aanval: de bezetting van Fleury
Het volgende grote Duitse offensief was gericht op de inname van het dorp Fleury en de verovering van fort Souville. Van daaruit wilde het Duitse leger dan doorstoten naar Verdun. Op 23 juni trokken drie Duitse legerkorpsen ten aanval. Hierbij werd voor het eerst het fosgeengas gebruikt: 230 stukken geschut schoten in totaal 110.000 gifgasgranaten af.

Franse krijgsgevangenen worden afgevoerd

Het had minder effect dan werd verwacht en de Duitse aanval stagneerde al in een vroeg stadium. De aanval op fort Souville mislukte volledig. Alleen de Thiaumont-fortificatie en het dorp Fleury werden bezet. De aanval op Verdun was opnieuw mislukt.

De crisis bij de Franse verdediging
De Franse verdediging verkeerde in deze periode in een crisissituatie. Verdun werd ernstig bedreigd; de ontruiming van de rechter Maasoever werd zelfs overwogen. Op het laatste moment kon een definitieve Duitse doorbraak worden voorkomen dankzij individuele acties van Franse officieren die zelfstandig de verdediging aan het front organiseerden en daar standhielden.

De Kroonprins neemt een parade af

Generaal Knobelsdorf wilde nog een allerlaatste aanval op Verdun uitvoeren maar voor het zover was zetten de Fransen op 25 juni een grote tegenaanval in waardoor de Duitse voorbereidingen voor de geplande aanval moesten worden uitgesteld. Nog steeds werd verbitterd gevochten om Fleury onder erbarmelijke omstandigheden.

De tweede Duitse aanval: de mislukte aanval op fort Souville
De geplande Duitse aanval vond plaats op 11 juli. De aanval liep vrijwel direct vast op het hevige Franse vuur. De Duitsers boekten toch nog een succes: het dorp Fleury werd eindelijk geheel ingenomen. De Duitse reservetroepen die een doorbraak moesten forceren verschenen echter niet en de Fransen konden op het laatste moment versterkingen aanvoeren om de Duitsers tegen te houden. Er werd nog een poging ondernomen fort Souville in te nemen maar ook die mislukte. Opnieuw was de Duitse aanval op Verdun mislukt.

Begrafenis van een Kamerad

Op 1 juli 1916 begon de Slag bij de Somme en als gevolg hiervan werden de activiteiten aan het Verdun-front getemporiseerd. De Duitse troepen kregen opdracht zuinig om te springen met munitie en steeds meer troepen en artillerie werden overgeplaatst naar het Somme-front en naar het oostelijke front waar een groot Russisch offensief was losgebrand. De strijd aan het Verdun-front ging op kleinere schaal onverminderd door. Generaal Mangin zette op 15 juli nog een grote aanval in op Fleury; die aanval werd afgeslagen met enorme Franse verliezen.

Overzichtskaart van Verdun

De derde Duitse aanval: de strijd om Fleury
De Duitse legerleiding besloot nog éénmaal aan te vallen, om het front te consolideren tussen Fleury en de Thiaumont-fortificatie. De aanval begon op 1 augustus en duurde met tussenpozen tot 6 september. De strijd golfde heen en weer maar er werden aan beide zijden geen successen geboekt. Het gevechtsterrein was het gebied tussen fort Souville en de Froideterre-fortificatie dat veranderd was in een groot modderveld met granaattrechters waarin Fransen en Duitsers om beurten aanvallen en tegenaanvallen uitvoerden.

Uitgeputte Franse troepen na een gevecht

Het slagveld was bedekt met doden en gewonden; er was geen sprake meer van een frontlinie. De troepen leefden aan beide kanten onder beestachtige omstandigheden. Er was een groot tekort aan drinkwater, munitie en voedsel. De verliezen waren aan beide kanten enorm. Vanaf 6 september trad (voorlopig) de rust in op het slagveld van Verdun.

Fase 6 Het Franse offensief (volledige tekst)

De aflossing van Knobelsdorf en Falkenhayn
Op 23 augustus werd in het hoofdkwartier te Stenay het bericht ontvangen dat generaal Knobelsdorf was afgelost. Ook de kritiek op opperbevelhebber Falkenhayn nam toe. De Duitse Keizer besloot dat Ludendorff en Hindenburg, die hun waarde hadden bewezen aan het oostelijk front, de nieuwe opperbevelhebbers moesten worden. Falkenhayn werd eind augustus naar Roemenië overgeplaatst. De eerste maatregel van generaal Ludendorff was het stopzetten van de gevechten bij Verdun maar de Franse legerleiding was vastbesloten de Duitsers terug te slaan.

De val van fort Douaumont en fort Vaux
Op 21 oktober 1916 begon de grote Franse aanval op de rechter Maasoever met een bombardement met veel zwaar kaliber over een frontbreedte van 7 kilometer. Tegelijkertijd werd fort Douaumont beschoten met een nieuw soort 400 mm kanonnen. Op 24 oktober kwamen de Franse aanvallers in actie; het nieuwe systeem van het voortkruipende vuurscherm werkte uitstekend en het Duitse front werd opgerold. Twee voltreffers drongen door tot in het binnenste van fort Douaumont en richtten daar grote schade aan. De Duitsers verlieten het fort omdat het onverdedigbaar werd geacht. Het kwam daardoor gemakkelijk in handen van de Fransen.

Fort Vaux vlak na de oorlog

Op 25 oktober werd fort Vaux aangevallen. Duits mitrailleurvuur maaide keer op keer de Franse aanvalsgolven neer. De aanvallen op fort Vaux werden hierna gestaakt. Toen de Duitse legerleiding tot de conclusie kwam dat het fort dreigde te worden afgesneden van het Duitse front besloot men het te ontruimen en op te blazen; de Fransen konden de ruïnes in bezit nemen. Hierna bleef het wekenlang stil aan het front.

Het laatste Franse offensief
De Fransen besloten nog één aanval uit te voeren die de Duitsers moest terugdringen tot de eigen uitgangsstellingen van februari 1916. Op 11 december begon de Franse beschieting weer in volle hevigheid en op 13 december kwam het voortkruipende vuurscherm weer in beweging. De Duitsers gaven zich nog steeds niet gewonnen; de Franse verliezen waren groot maar uiteindelijk brak het front.

Op 19 december 1916 concludeerde de Duitse legerleiding dat er een nederlaag was geleden bij Verdun. Het Duitse leger was definitief teruggeworpen in zijn oorspronkelijke stellingen. 

De Slag bij Verdun was ten einde gekomen.


  naar VERDUN pagina