De koninklijke familie: Wilhelmina, Juliana en Hendrik

In deze bijdrage beperk ik mij tot het optreden van koningin Wilhelmina tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Gekozen is voor de chronologie in “dagboekvorm”. Dit brengt het gevaar met zich mee, dat het geheel een “kaartenbak” wordt: een saaie opsomming van feiten. Anderzijds ben ik van oordeel dat de afwisseling van louter feiten met foto’s en met aandacht voor de zeer uiteenlopende taken van het staatshoofd, die saaiheid zal voorkomen.

Mijn bijdrage aan deze website beoogt het geven van een blik op de Grote Oorlog van iemand die op het hoogste niveau heeft méégedacht en méégedaan. Ik heb daarvoor een keuze gemaakt uit het mij ter beschikking staande materiaal. Zo ontstaat een weliswaar niet geheel compleet verhaal (wat mij bij voorbaat al onmogelijk lijkt), maar wel een gedetailleerd, weids beeld van het optreden van koningin Wilhelmina tijdens deze oorlog.

“Mijn liefde voor het vaderland was als een verterend vuur. Zij wist zich alleen gebonden aan bezadigdheid, rede en verstand, waar de hoogste belangen van land en volk dit eisten. Ieder die deze dreigde te benadelen beschouwde ik als mijn grootste vijand.”

Koningin Wilhelmina tijdens een inspectie bij de troepen

Iedereen krijgt er van langs, tot haar echtgenoot incluis, van het “ijzige stuk graniet” waar zo velen haar voor houden. Koningin Wilhelmina vindt regelmatig dat niet alleen de ministers te traag zijn in bepaalde kwesties. We zullen zien dat zij ook menig premier en menig generaal zonder pardon op de tenen gaat staan. Ook koning George van Engeland en de Duitse keizer krijgen ongeduldige telegrammen. Zij houdt van opschieten, aanpakken, niet zeuren. En vooral: niet treuzelen.

Toch is zij niet alleen het “ijzige stuk graniet”. Dat is ze óók. Men zal niet gauw iemand horen zeggen dat Wilhelmina zo’n lieve vrouw is geweest. Zij is de geschiedenis ingegaan als een zuinige vorstin, op het gierige af. En dat niet alleen in financieel opzicht. Hoewel hiervan aardige staaltjes bekend zijn, heeft zij anderzijds heel lieve dingen gedaan en gezegd en was zij absoluut niet altijd op de penning.

Zij schenkt (omgerekend naar de geldwaarde van nu) miljoenen aan de meest uiteenlopende instellingen en particulieren. Zo krijgt een jongetje, dat schriftelijk om een piano heeft gevraagd, niet alleen zijn eigen piano, maar ook f 75,- voor lesgeld.

Een ziekenhuis zal zij niet bezoeken zonder bloemen, fruit en chocolade mee te nemen voor alle patiënten. Ook in deze oorlog zal zij wagonladingen met kleding, dekens, voedselpakketten, speelgoed sturen. En niet alleen naar de Belgische vluchtelingen in het zuiden van het land. In de paleistuin worden aardappels en groenten verbouwd om uit te delen “aan den bevolking.”

Koningin Wilhelmina in gezelschap van premier Cort van der Linden

Er zijn verhalen dat koningin Wilhelmina haar man er liever niet bij heeft, bij haar militaire inspectietochten, omdat hij te vaak openlijk blijk geeft van zijn pro-Duitse houding. Zijn naaste familieleden nemen deel aan de strijd en reeds in de eerste dagen van de oorlog heeft hij vrienden en bekenden verloren.

Prins Hendrik leeft in de geschiedschrijving voornamelijk voort als een goedmoedige, wat sullige man met een zonnig karakter, vol grapjes. Een rokkenjager, een bon-vivant. Iemand die liever een nieuwe fles opent, dan een nieuwe brug in Zeeland. Iemand die liever op jacht gaat in de bossen van paleis Het Loo, dan pootjes geven aan notabelen.

Koningin Wilhelmina met prins Hendrik

Het is allemaal waar, volgens uiteenlopende bronnen. Toch zijn hierbij wat kanttekeningen te plaatsen.

De prins mag dan ontzettend veel legpuzzels hebben gemaakt, hij mag dan – zoals de Britse gezant op 6 augustus 1914 schrijft – volgens hovelingen bijna niets anders meer doen dan patiencen, maar anderzijds is daar zijn agenda die een ander verhaal vertelt. Ook daar zullen we eens een kijkje in nemen.

Want alleen al in zijn hoedanigheid van voorzitter van het Rode Kruis, brengt prins Hendrik in de periode 1914-1918 ontelbare bezoeken aan ziekenhuizen, dorpen en steden, gewonden, weduwen en vluchtelingen. En daarnaast zijn er dan nog de afspraken met een wat plezieriger karakter, zoals bezoeken van exposities, padvinders of anderszins. Vaak is hij pas laat in de avond of laat in de nacht weer thuis, na een dag die reeds vóór 7 uur is begonnen.

De navolgende hoofdstukken zijn uitsluitend gebaseerd op bronnen. Naast de boeken, kranten en tijdschriften die ik heb geraadpleegd, heb ik vele foto’s, verspreid over tientallen Nederlandse gemeente –en provinciale archieven, bij elkaar gesprokkeld, waarvan een aantal in dit artikel zal worden gepubliceerd.