Het schijnt dat
koningin Wilhelmina in 1915 heeft willen scheiden van prins
Hendrik van van tafel en bed. Concrete aanwijzingen
hiervoor bestaan er niet. Toch zijn er
in 1915 dagen dat ze wèl samen in het openbaar
verschijnen, zoals we zullen zien. Pijnlijke situaties
vinden eveneens plaats.
Vrijdag 1
januari Er is geen
Nieuwjaarsreceptie ten paleize. Al vroeg na het
uitbreken van de oorlog, heeft koningin Wilhelmina laten
aankondigen dat, gezien de tijdsomstandigheden, alle
feestelijkheden rond koninklijke verjaardagen, kerst,
oud en nieuw, bals, diners, soirées, thé’s, etc. geen
doorgang zullen vinden. Dat zou naar haar idee hoogst
ongepast zijn.
Wilhelmina’s hof heeft altijd bekend gestaan, zowel in
binnen- als buitenland, als een sober hof, waar een
diner nooit langer duurde dan een uur (pas na de Tweede
Wereldoorlog mocht het anderhalf uur duren) en waarvan –
met enige overdrijving - de meeste gasten met
hongergevoel weder huiswaarts keerden. O.a. hierdoor
zijn de geruchten in de wereld gekomen, dat zij zo
zuinig zou zijn. Niets is minder waar, zoals we
inmiddels hebben gezien (en nog zullen zien).
De diners waren kort, omdat de vorstin vond dat de
gasten zo snel mogelijk weer met elkaar in contact
konden komen. Dat er zaken werden gedaan. Dat er
“wezenlijke” dingen gebeurden, in plaats van al het
conventionele gedoe. En wat de “soberheid” betreft: het
is maar vanuit welk standpunt men het bekijkt: de
toenmalige, gemiddelde Nederlandse arbeider zou z’n ogen
hebben uitgekeken. “Hendrik, je doet het licht toch wel
achter je uit?!” is een andere uitspraak van haar die
heeft bijgedragen tot de mythe van haar karigheid.
Hoe impulsief zij ook kon zijn, de meeste van haar daden
waren goed gemotiveerd. Hoe wereldvreemd men haar ook
wel heeft genoemd, Wilhelmina kon zeer praktisch zijn.
En heel reëel. “Ik ben een Gelderse boerin”, zei zij
eens met trots over zichzelf. Het schokte de meesten die
ervan hoorden.
Zij, de zo vaak belogene, zij de zo vaak gevleide, zij,
die als kind zelf een moestuintje aanlegde en eigen
aardappels en groenten verkocht, wilde op een dag toch
wel eens weten wat die overheerlijke aardbeien, die haar
bij de lunch waren voorgeschoteld, nu eigenlijk wel
kostten:
“50 cent per stuk.”
“Wàt?!” antwoordde Wilhelmina, “één gulden per stuk?”
“Nee, 50 cent per stuk.”
“Eén gulden per stuk?!” bleef zij doorgaan. “Nou, dat
vind ik maar duur, hoor!”
En gelijk heeft ze! Waarom zou zij voor een doosje
aardbeien 50 gulden betalen? Omdat ze daartoe de
middelen had?
 |
|
Wilhelmina op 4 januari 1915 op bezoek in Limburg
|
Maandag 4
januari Terwijl
prins Hendrik op inspectietocht voor het Rode Kruis
gaat, vertrekt koningin Wilhelmina naar Limburg, waar
zij stuurcomités, grenswachten, posten en het garnizoen
bezoekt. Ook wordt een militaire revue afgenomen.
Overnachten doet zij in de koninklijke trein te
Roermond. De volgende dag ontmoeten koningin en prins
elkaar in Eindhoven en samen keren zij naar Den Haag
terug.
Vrijdag 8 januari Koningin Wilhelmina gaat naar de
troepen in Gelderland. Ook gaat ze, voor het eerst sinds
27 juli 1914, naar “mijn lieve Loo”. Maar het verblijf
is slechts van korte duur; na een paar uur vertrekt zij
opnieuw naar Den Haag. Pas in augustus zal zij haar
meest geliefde paleis terugzien.
Op 15 januari komt het tot een pijnlijk, doch ook
komisch incident: in het Haagse Staatsspoor komen
koningin en prins tot de ontdekking dat ze beiden die
dag in ’s-Hertogenbosch een afspraak hebben. Maar dit
hebben ze elkaar blijkbaar niet verteld.
Het publiek kijkt met grote ogen wanneer de vorstin de
koninklijke trein van 7.40 uur neemt en de prins
vervolgens een gewone sneltrein van 7.44 uur. Op het
perron van Den Bosch is de verbazing niet minder,
wanneer beide treinen vrijwel gelijktijdig aankomen.
Een maand later vindt een vrijwel identiek voorval
plaats. Oud-minister de Beaufort noteert 14 februari
1915 in zijn dagboek: “Prins Hendrik wordt buiten alles
gehouden, weet zelfs van de reizen der koningin niets.
Hij moet onlangs te Gorinchem zijn gekomen en vernam
daar van den burgemeester dat de koningin één uur na hem
werd verwacht.”
Woensdag 27 januari Koningin Wilhelmina bezoekt ’s
avonds in Den Haag en Scheveningen enige militaire
tehuizen.
Vrijdag 29 januari: Koningin Wilhelmina reist ’s middags
per auto naar Amsterdam. Als eerste gaat zij naar een
tentoonstelling van oudheden en schilderijen, ten bate
van het Algemeen Steuncomité. Daarna gaat de vorstin
naar de Prinsengracht om daar de schilderes Thérèse
Schwartze te bezoeken en met haar thee te drinken. De
kunstenares heeft menig schilderij van HM op haar naam
staan.
De volgende foto's zijn genomen bij de aankomst en het
vertrek van de Heerengracht.
 |
| |
 |
Zaterdag 30 januari Koningin Wilhelmina maakt ’s avonds
per auto een militaire inspectietocht naar Loosduinen en
nog enige andere plaatsen in het Westland.
Eveneens in januari heeft de vorstin het initiatief
genomen het krediet voor de kleine middenstanders beter
te organiseren. Minister Treub: “Op de nooden van deze
categorie werd door de Koningin mijn aandacht gevestigd.
Dientengevolge diende ik op 1 februari aan HM een
rapport in. Toen de koningin had te kennen gegeven, dat
zij zich met mijne uitwerking van haar denkbeeld kon
vereenigen, werd tot de instelling der
regeeringscommissie voor het Middenstandscrediet
overgegaan.”
Donderdag
4 februari Koningin Wilhelmina maakt ’s
avonds per auto weer militaire inspectietochten.
Vrijdag 5 februari Koningin Wilhelmina bezoekt ’s
avonds aan de Prinsegracht in Den Haag een tijdelijk
tehuis voor militairen. Daarna gaat zij naar de Hoefkade
om een cursus voor militairen te bekijken en vervolgens
bezoekt zij aan het Westeinde een ontspanningslokaal
voor militairen.
Zaterdag 6 februari
Koningin Wilhelmina maakt een
autotocht in de omgeving van Katwijk en Noordwijk, waar
zij zich ter plekke laat informeren over het wel en wee.
’s Avonds bezoekt de vorstin in Den Haag de RK
Militairenvereeniging.
Dinsdag 9 februari Koningin Wilhelmina arriveert reeds
vóór 7 uur in de Noordduinen te Katwijk om militaire
oefeningen te bekijken. Om 8.00 uur vertrekt zij weer
naar Den Haag.
Donderdag 11 februari Koningin Wilhelmina maakt een
autotocht door het Westland.
Woensdag 24 februari Jhr. De Beaufort schrijft in zijn
dagboek: “Heden langdurig onderhoud met de koningin
gehad. Zij sprak veel over hare bezoeken aan het leger
die haar ontzettend veel genoegen deden: “zulk een
schoon schouwspel om de compagnieën op oorlogssterkte te
zien.” Andere uitspraken van haar waren aldus de
Beaufort:
“De militaire neigingen van haren vader zijn bij de
koningin zeer sterk. Zij heeft veel sympathie voor het
leger.” En:
“Ik heb het altijd als mijn plicht geacht om veel voor
de soldaten te doen.” En
“De koningin juichte zeer toe wat er voor de Belgische
vluchtelingen hier te lande was gedaan en keurde de
onverschilligheid der aanzienlijke Belgen voor hunne
landgenooten zeer af.”
Maandag 1 maart Koningin Wilhelmina neemt op het
voorplein van paleis Noordeinde, in gezelschap van
prinses Juliana, ’s ochtends om 9 uur een défilé af van
bataljons grenadiers en landweer.
Woensdag 12 mei
Barones van Boetzelaer schrijft in haar
dagboek: “[…] daar laat HM mij vragen om ¼ voor 12 ten Paleize Huis ten Bosch te willen komen. HM ontving mij
in eene lieve zitkamer. HM zoude 1 kamer geheel
voldoende vinden om in te wonen. Ons gesprek kwam
natuurlijk op den droevigen oorlogstoestand en HM zeide:
“Mevrouw wij staan pas aan het begin. […] Toen ik wilde
doorpraten over de gruwelen van den oorlog, richtte HM
zich plotseling op en zeide: “Wij moeten volkomen
neutraal zijn. […] Ik vertrok met hartelijke wenschen
voor een goeden zomer.”
In deze zelfde maand mei deelt koningin Wilhelmina de
ministerraad mee, dat zij het ontslag van generaal
Snijders zal weigeren, zelfs indien dit een
ontslagaanvrage van de minister van oorlog ten gevolge
zal hebben.
Donderdag 3 juni Barones Bentinck: “Tante Jeantje en
Oom Max vertellen dat de Prins heel dikwijls op Duinrell
komt theedrinken en dat hij zich beklaagt omdat hij niet
mee kan gaan vechten.” [Opmerking: zie ook 6 april
1916.]
Ook in juni: Koningin Wilhelmina brengt een militaire
inspectietocht aan Noord-Brabant. De vorstin bekijkt
o.a. het overbrengen van manschappen over het water,
waarbij een nieuw systeem wordt toegepast.
 |
|
Koningin
Wilhelmina bekijkt een mitrailleurafdeling met
hondenbespanning |
Dinsdag 22 juni Koningin Wilhelmina verlaat reeds vroeg
in de ochtend Den Haag voor het maken van een militaire
inspectietocht.
Dinsdag 29 juni Koningin Wilhelmina geeft geld aan de
gemobiliseerde krijgsmacht.
Dinsdag 6 juli Prins Hendrik bezoekt ’s middags in het
Frans Halsmuseum in Haarlem de expositie ten bate van
het Haarlemse steuncomité.
Donderdag 15 juli Bezoek aan Rotterdam, waar koningin
Wilhelmina de eerste steen legt voor het nieuwe stadhuis
dat aan de Coolsingel zal verschijnen.
Dinsdag 20 juli
Koningin Wilhelmina arriveert al om
07.20 uur per trein in Limburg.
Woensdag 21
juli Koningin Wilhelmina bezoekt de
omgeving van Eindhoven. Na in haar salonrijtuig te Tongelre overnacht te hebben, gaat HM per auto naar
Stratum en van daar te paard naar het
RK-Jongensinstituut Eijkenburg. Hierna houdt de vorstin
inspectie over de op de grote heide onder Heeze-Liende
verzamelde troepen. Ca. 14.00 uur vertrekt de koningin
per auto naar Tongelre, om per trein de inspectietocht
voort te zetten.
Vrijdag 23 juli Koningin Wilhelmina schenkt het
Nationaal Steuncomité een bedrag van 50.000 gulden.
Koningin Wilhelmina deinst er niet voor terug verslagen
van manoeuvres op te vragen en ook wil zij wel eens
weten waarom er zo slecht gemarcheerd wordt. Traag
reagerende schildwachten wekken eveneens de koninklijke
ergernis.
Eind juli bezoekt de vorstin een militaire sportfeest op
Houtrust in Den Haag.
Zaterdag 31 juli Inspectietocht in Limburg.
Onderstaande foto is genomen op het exercitieveld “De
Kommen”, bij Maastricht.
 |
|
HM op het
exercitieterrein “De Kommen” bij Maastricht |
Begin augustus
Men ziet koningin Wilhelmina te paard in Heemstede.
Maandag 9 augustus kan de vorstin eindelijk weer eens
naar haar lievelingspaleis Het Loo. Ze is er – afgezien
van een paar uur in januari 1915 – al sinds 27 juli 1914
niet meer geweest. “De huishouding aldaar,” aldus
Handelsblad, “zal zeer worden beperkt.”
Het verblijf op Het Loo is maar voor een paar dagen:
vrijdag 13 augustus arriveert de koningin alweer in Den
Haag. Handelsblad: “Naar wij vernemen heeft HM de
werkzaamheden tot herstelling van het “Oude Loo” [dit is
het middeleeuwse kasteel in het park van paleis Het Loo]
doen hervatten met het oog op in Apeldoorn heerschende
werkloosheid op het gebied der bouwvakken.”
Op vrijdag 20 en donderdag 26 augustus praat koningin
Wilhelmina met leden van provinciale subcommissies, over
voeding “van mensch en dier”.
Dinsdag 31 augustus de vorstin wordt 35 jaar.
Handelsblad heeft al een paar dagen eerder gemeld “dat
het de wensch van HM is dat haar verjaardag vanwege de
tijdsomstandigheden voorbijgaat zonder gewoon
feestbetoon (waaronder natuurlijk niet is begrepen het
uitsteken van vlaggen).”
Niettemin maakt de jarige, samen met haar man, een
autorit door de binnenstad van Den Haag, en is er ’s
avonds een zanghulde.
“HM gaf te kennen, dat het haar genoegen deed te
bemerken hoeveel schoons nog telkens bij onzen
Nederlandschen liederenschat komt en dat de koren het
mooie Nederlandsch zoo beschaafd uitspraken,” aldus
Handelsblad, die eraan toevoegt: “HM de Koningin-Moeder
[Emma] verklaarde, dat het volk meer en beter ging
zingen dan vroeger, ook bij de soldaten was dat
duidelijk.”
Of het ter ere van haar verjaardag is, is mij niet
bekend, maar dit jaar doet keizer Wilhelm zijn “lieve
nicht” een kamerscherm – met daarin gekleurde,
doorzichtige foto’s (autochromen) – cadeau.
Nicht en neef – Willem van Oranje (de Zwijger) en
Frederik Hendrik zijn gezamenlijke stamvaders - de
keizer kan zichzelf ook prins van Oranje noemen! -
hebben elkaar in april 1913 voor het laatst in levende
lijve ontmoet.
Woensdag 22 september Koningin Wilhelmina is - met haar
man en moeder - bij de militaire sportfeesten in Leiden:
gymnastiek met geweer, patrouille rijden,
rijwieldemonstraties o.a. “eindigende in een bestorming
met de bajonet.”
Zondag 10 oktober
De minister van koloniën schrijft aan
gezant Loudon over de aanstelling van gezant Van Limburg
Stirum tot landvoogd over Nederlands-Indië. Hij is er
niet geheel gerust op dat koningin Wilhelmina het er mee
eens is. De premier zal de volgende dag de vorstin over
deze benoeming polsen: “Hare gevoelens omtrent onzen
candidaat en zijne gemalin kennende schijnt mij dat niet
volstekt uitgesloten.”
Wat de koningin tegen haar kamerheer in buitengewone
dienst en zijn echtgenote kan hebben, is onbekend. Maar
hij wordt wel uitgenodigd ten paleize te komen.
En ondertussen blijft de prins terugverlangen naar zijn
geboortegrond, zoals hij zondag 17 oktober 1915 aan zijn
moeder schrijft. De Mecklenburgse krant leest hij nog
iedere dag.
Maandag 1 november Koningin Wilhelmina vertrekt om
19.43 uur van Staatsspoor naar Harlingen, waar zij in
haar salonrijtuig overnacht.
Dinsdag 2 november De vorstin toert door Harlingen en
vervolgens gaat het per auto naar Dokkum, Veenwouden -
waar zij zich laat inlichten over de krotwoningen die in
deze streek nog zoveel worden aangetroffen - Noordwolde
en Leeuwarden.
Woensdag 3 november Na te hebben overnacht in Zuidhorn,
in de trein, arriveert Wilhelmina al om kwart over acht
in Groningen. Daar neemt ze de trein naar Winschoten,
waar de volgende foto's zijn genomen bij haar aankomst op
het station.
 |
| |
 |
Donderdag 9 december Handelsblad: “Van bevoegde zijde
verzoekt men ons te melden, dat de Koningin dezen winter
niet voornemens is groote Hoffeesten te geven.”
 |
Begin december 1915 werd deze
foto gepubliceerd. Deze is eerder dit jaar
gemaakt
in de tuin van paleis Huis ten Bosch. Volgens
geruchten zou koningin Wilhelmina
dit jaar van haar man willen scheiden van tafel
en bed. |
Zaterdag 11 december Koningin Wilhelmina ontvangt de
afgetreden commandant van het veldleger,
luitenant-generaal Buhlman.
Woensdag
15 december
Prins Hendrik bezoekt
Amsterdam.
Woensdag 22
december
Handelsblad schrijft: “De viering van
het Kerstfeest ten Koninklijke Paleize te ’s-Gravenhage
zal dit jaar, evenals verleden jaar, met het oog op de
tijdsomstandigheden, achterwege blijven. Alleen zal voor
de Prinses een klein Kerstfeest plaats hebben.”
|
 |
|
HM bezoekt Leiden nogmaals op 22
december 1915 |
Dinsdag 28 december: Koningin Wilhelmina ontvangt ’s
middags luitenant-generaal van Terwisga, commandant van
het veldleger.
Woensdag 29 december Handelsblad: “HM de Koningin zal
evenals verleden jaar op den 1en Januari niet de
gebruikelijke Nieuwjaarsreceptie houden; doch HM zal op
dien dag de hooge autoriteiten en de in de residentie
aanwezige leden der Hofhouding in de gelegenheid stellen
Hare Majesteit hunne gelukwenschen aan te bieden.”
Donderdag 30 december Het Belgisch Dagblad publiceert
een open smeekbrief aan koningin Wilhelmina, waarin de
schrijver ervan o.a. zegt: “[…] Majesteit, gij scheen me
nog grooter dan uwe voorvaderen, omdat Gij aan het
mannelijk karakter en de ontembare dapperheid der
Oranje’s, ook de engelachtige goedheid en de schoonheid
eener vrouwe paart. Verleden winter nog, zag ik U,
Majesteit, te Baarle-Nassau, aan de grens. Vastberaden
stapte Gij door plassen, modder en slijk om doodarme
Belgische vluchtelingen in een verlaten vunzige
leerlooierij te bezoeken en hun aalmoezen uit te deelen.” |
