De reconstructie op de oorspronkelijke grenslijn geeft over een meter of zestig nauwgezet weer hoe de versperring eruit heeft gezien. We wandelen er vanuit het centrum van Hamont heen, maar… met een omweg en dat is niet zonder reden.

Want ‘Den Droad’, zoals het fenomeen in het plaatselijk dialect nog altijd heet, greep diep in in het leven van de grensbewoners en vooral in de kloostergemeenschap van de Achelse Kluis, die, gelegen op de grens van Nederland en België, door de versperring letterlijk in tweeën werd gedeeld.

Teutenhuizen
Even buiten de bebouwde kom van Hamont is op deze vroege, drukkend warme ochtend geen levende ziel te bekennen. Maisvelden rijzen hoog op en langs de oevers van de Beverbeek is de bloemenpracht compleet.

Op een kruispunt van wegen staat de deur van een kleine Mariakapel uitnodigend open. In het bos passeren we twee prehistorische grafheuvels, zoals er meer in deze omgeving zijn gevonden.
 

Teutenhuis in Achel met VVV en museum Grevenbroek

In de middeleeuwen kwam Hamont onder het gezag te staan van de prins-bisschop van Luik en kreeg het de titel van ‘goede stad’ (bonne ville). Later streken de Teuten er neer, rondreizende handelaars, die goede zaken deden en prachtige huizen lieten bouwen, waarop Hamont terecht trots is.

Warmbeek
Langs kasteel Beverbeek, in de 19de eeuw gebouwd in Engelse Tudorstijl, bereiken we de vallei van de Warmbeek, die in Nederland Tongelreep heet. De paters en broeders van de Achelse Kluis ontgonnen in dit gebied grote stukken hei en haalden ook de bochten uit de beek.

Omstreeks 1990 verkocht het klooster het bouwland aan natuurorganisaties, die het gebied zoveel mogelijk zijn vroegere aanzien proberen te geven. Door hoog riet zoeken we ons een weg langs de beek. In de verte luidt een kerkklok en ontwaren we boven de rietpluimen de torens van het klooster.

Kloostertuin
De geschiedenis van de Achelse Kluis gaat terug tot 1685, toen de uit Eindhoven afkomstige Petrus van Eijnatten er een gemeenschap van kluizenaars stichtte. Tijdens de Franse Revolutie werden de kluizenaars verdreven, waarna de monniken van de Cisterziënzerorde of Trappisten er hun intrek namen. De Achelse Kluis kreeg tevens de naam van Sint-Benedictusabdij.

In de Eerste Wereldoorlog werd het klooster door de Duitsers bezet. De meeste monniken vluchtten naar Nederland. Dwars door de kloostertuin werd over een lengte van 2.5 km de Dodendraad gespannen, waarvoor nota bene het klooster zelf de rekening gepresenteerd kreeg.

Achelse Kluis tijdens de Eerste Wereldoorlog. Links Nederland. Foto: Archief Achelse Kluis (Klik op de foto voor een vergroting)

Bovendien werd het hele klooster leeggeplunderd. Er werden aanzienlijke voorraden hooi, meel en aardappelen meegenomen, alsmede veel zilverwerk, 30 horloges en twee albums met zeldzame postzegels. Uit de wijnkelder verdwenen 675 liter Franse wijn, 675 liter Italiaanse wijn, 220 flessen rode en 500 liter witte wijn en 2300 liter bier.

Trappist
Maar de Achelse Kluis overleefde de tegenslagen. Er werd nieuwbouw gepleegd en nieuwe activiteiten werden ter hand genomen. Zo ontwikkelde het klooster zich tot de belangrijkste toeristische trekpleister van de streek met voorzieningen als een moderne supermarkt, een café-restaurant met een groot terras, een galerie en een kunsthal.

En sinds 1999 wordt er weer bier gebrouwen. Achel behoort tot de zes bieren in België, die de naam Trappist mogen dragen. Er wonen nog acht monniken, tussen de 65 en 90 jaar. Het merendeel van het werk komt neer op vrijwilligers.

Omstreeks het middaguur komen we op onze wandeling aan op de binnenplaats van het klooster. Alle parkeerplaatsen rondom het gebouw zijn bezet en het is een komen en gaan van fietsers.

De Nederlands-Belgische grens bij Achelse Kluis

Halverwege de oprijlaan wordt met een witte lijn schuin over de weg de grens aangegeven. Daarover liep in de Eerste Wereldoorlog de Dodendraad. Tussen de struiken vinden we de tuinmuur, waarvan destijds een gedeelte voor de versperring werd afgebroken.

Blijvende hulde
Op Nederlandse bodem wandelen we enige tijd door het natuurgebied Leenderbos en Groote Heide om vervolgens uit te komen bij grenspaal 176. Langs de hele Nederlands-Belgische grens staan bijna 400 van deze genummerde gietijzeren palen, die er in 1843 werden neergezet ter bezegeling van de Afscheiding van Nederland.

Twee grenspalen terug, bij paalnummer 174 en fietsknooppunt 216, ontdekken we in het bos de reconstructie van de Dodendraad. Er staat een overkapt paneel bij met uitvoerige informatie.

De versperring bestond uit zes stroomdraden, dertig cm boven elkaar, bevestigd door middel van porseleinen potjes aan houten palen van ca. twee meter hoog. De elektriciteit kwam van de centrale van de buskruitfabriek in het nabijgelegen Kaulille. De versperring werd bewaakt door oudere, soms gewond geraakte Duitse militairen.

Reconstructie Dodendraad bij Hamont-Achel

De reconstructie is er in het jaar 2000 neergezet ‘als monument van blijvende hulde aan onze frontsoldaten van de IJzer en de slachtoffers van de draad’. De meeste fietsers, die we zien passeren, nemen niet de moeite om te stoppen en de tien motorcrossers, die uit het bos komen aanscheuren, tonen al evenmin belangstelling.

Aktes
Toch is het monument er niet voor niets neergezet, vindt Luc Van de Sijpe, voorzitter van de geschiedkundige kring ‘De Goede Stede Hamont’, die het initiatief ertoe nam. ‘Mensen hadden wel eens van de Draad gehoord, maar wisten er zich toch geen duidelijke voorstelling van te maken’.

Aan zijn bureau laat hij twee originele stroomdraden van de versperring zien en houdt hij enkele porseleinen potjes omhoog, die nog altijd bij de grens te vinden zijn. Boeken, zoals de gebundelde krantenserie Het Epos van de Draad, foto’s van slachtoffers en officiële overlijdensaktes completeren zijn verzameling.

Luc Van de Sijpe, voorzitter geschiedkundige kring  De Goede Stede Hamont

In Hamont-Achel lieten 17 mensen bij de Draad het leven. In totaal vielen er naar schatting 500 doden. Daartegenover staat een aantal van plm. 20.000 mensen, die veilig over of door de versperring Nederland wisten te bereiken.

Van de Sijpe: ‘De Dodendraad is een uniek, merkwaardig en speciaal fenomeen. En WOI zit zoveel dieper in het collectieve geheugen van de Belgen gegrift dan WOII. Toen was er 4 jaar lang bezetting, WOI was 4 jaar lang oorlog’.

De glasplaten van Frans Bernaards
De elektrische grensversperring tussen Nederland en België werd na afloop van de oorlog meteen opgeruimd. Stukken ervan werden daarna nog wel eens gebruikt door boeren voor de omheining van hun weilanden, maar ook die tastbare herinneringen verdwenen na een tijdje.

De Draad in Essen. Foto: Frans Bernaards/Karrenmuseum Essen

In het Belgische Essen, even ten zuiden van Roosendaal, wordt aan het fenomeen aandacht besteed door het Karrenmuseum. Er is een replica te zien en het streekmuseum bezit samen met de Koninklijke Heemkundige Kring Essen een collectie van 1600 oude foto’s op glasplaten, waarvan het merendeel afkomstig is van dorpsfotograaf Frans Bernaards en WOI en de Dodendraad tot onderwerp heeft. In 2006 was er een tentoonstelling aan gewijd.

In Essen legden de Duitsers de draad ten zuiden van het dorp aan en omdat ook de Nederlandse grens aan de noordkant hermetisch was afgesloten, kwam het als het ware op een eiland te liggen.

Het dorpsleven werd er volledig door ontwricht. Kinderen konden niet naar school. Boeren konden alleen op vertoon van een Ausweis hun akkers bewerken en de plaatselijke ijzergieterij ging failliet vanwege onbereikbaarheid voor werknemers en klanten. Het Karrenmuseum in Essen is te vinden aan de Moerkantsebaan 48,
tel. 0032-6677390, www.karrenmuseum.be.

Praktische Informatie

Route
Deze rondwandeling loopt van het centrum van Hamont-Achel naar de Achelse Kluis en terug langs de Nederlands-Belgische grens en de reconstructie van de Dodendraad. Lengte 19 km. Voor het traject tot de Achelse Kluis maakten we gebruik van het Kempen-Maaspad, een van de Vlaamse Grote Routepaden (GR 561/wit-rood gemarkeerd). Het traject is onderdeel van de lusvormige dagwandeling uit de Dagstappergids Limburg, waarin ook de route is beschreven van de Achelse Kluis terug via de grens naar Hamont-Achel, die niet is gemarkeerd.

Vervoer en horeca
Met de auto is Hamont-Achel snel bereikbaar vanuit Eindhoven/Valkenswaard en Budel. Wie voor het openbaar vervoer kiest, moet rekening houden met een aanmerkelijk langere reistijd, omdat er geen directe trein- en busverbindingen vanuit Nederland zijn. Neerpelt is het dichtstbijzijnde treinstation. Vanuit Antwerpen Centraal is er een keer per uur een rechtstreekse treinverbinding. Vanuit Neerpelt gaat er een rechtstreekse bus naar Hamont (lijn 307). Zie www.delijn.be. 

Kaarten en boeken
 ▬ Topografische kaart 1:25.000 Leende (nr. 57 E). Topografische Dienst Kadaster, Emmen, 2004. ISBN 90 350 0574 0.
 ▬ Dagstappersgids Limburg, Lannoo, Tielt, 2006. ISBN 90 209 5968 9.
Routegids Grenslandpad (LAW 11), Wandelplatform-LAW, Amersfoort, 2004,
ISBN 90 71068 62 5.
 ▬ Kroniek van een dorp in oorlog, door prof. dr. A.Vanneste. Het dagelijks leven,
de spionage en de elektrische draadversperring aan de Belgisch-Nederlandse grens tijdens de Eerste Wereldoorlog, Universitas, Deurne (Blg.), 1998, ISBN 90 337 003 4.

Adressen
 ▬ VVV Hamont-Achel en Museum Grevenbroek, Generaal Dempseylaan 1,
tel. 0032-11646070, www.hamontachel.com.
 ▬ Geschiedkundige Kring De Goede Stede Hamont, Wal 18, tel. 0032-11538203.
 ▬ Achelse Kluis, Abdijweg 50 in Valkenswaard of De Kluis 1 in Hamont-Achel,
tel. 040-2069955 of 0032-11800760. www.achelsekluis.org.

Herdenkingsmonument voor slachtoffers van Dodendraad in de Voerstreek
Er liggen een paar verwelkte zonnebloemen in het grind. Aan de stam van een dennenboom hangt een kruisbeeldje. Een motorrijder rust uit op een bankje.

Geuldal met kasteel Beusdaal

Wandelend over een sterk stijgend pad vanaf het dorpje Teuven zijn we aangekomen bij het herdenkingsmonument voor de slachtoffers van de Dodendraad uit de Eerste Wereldoorlog in de Voerstreek in Vlaams Limburg. Opgericht in 1920 door graaf Joseph d’Oultremont, heer van het nabijgelegen kasteel Beusdaal in het Geuldal.

De Voerstreek was een van de eerste gebieden aan de Belgisch-Nederlandse grens, die met de elektrische versperring van het Duitse leger te maken kreeg. En ook hier vielen doden: 18 in Gemmenich en 4 in Sippenaeken.

Draadmonument tussen Teuven en Sippenaeken (Klik op de foto voor een vergroting)

Het uit natuursteen opgetrokken monument aan de rand van een dennenbos staat precies op de grens van Vlaanderen (Belgisch-Limburg) en van Wallonië (provincie Luik). Het is de tweede versie. In de Tweede Wereldoorlog maakten de Duitse bezetters de tekst op het gedenkteken met cement onleesbaar. Later werd het vernield, maar in 1962 kwam er op dezelfde plaats een nieuw monument.

Spionage, desertie, vluchtpogingen en smokkel voorkomen
Spionage, desertie, vluchtpogingen en smokkel. Dit alles wilde de Duitse legerleiding met de aanleg van de draad voorkomen. Maar of de versperring veel effect heeft gehad, is de vraag. Op allerlei vindingrijke manieren wisten duizenden het neutrale Nederland te bereiken.

Zo ontwierp een Vlaamse ingenieur in de elektrotechniek een raamwerk van rubber dat tussen twee draden kon worden gespannen. Ook bood de polsstok mogelijkheden om de gevaarlijke barrière te nemen.

In de Voerstreek werden militairen en vluchtelingen in het polsstokhoogspringen getraind door niemand minder dan graaf De Sécillon, burgemeester van Sint-Martens-Voeren, die daarvoor zijn kasteel beschikbaar stelde.

Vanaf het herdenkingsmonument lopen we de weg op naar de heuveltop, waar we een fraai uitzicht hebben over het vredige Geuldal. Vlakbij schittert kasteel Beusdaal in de zon. In een weiland grazen koeien en ezels. Van het kasteel zou al sprake zijn geweest ten tijde van Karel de Grote. In ieder geval dateert de versterkte toren, 48 m hoog en met 2.5 m dikke muren, uit de 13de eeuw.

Aanleg spoorlijn met viaducten in Eerste Wereldoorlog
Naast het Draadmonument tussen Teuven en Sippenaeken roept nog een ander bouwwerk in de Voerstreek herinneringen op aan WOI. Het is de spoorlijn Antwerpen-Tongeren-Visé- Aken, die het gebied zonder enige gelijkvloerse kruising doorsnijdt.

Spoorwegviaduct bij Remersdaal

Duizenden Belgische arbeiders en Duitse militairen werkten er tijdens WOI aan. Er verrezen imposante viaducten van gewapend beton in Sint-Martens-Voeren en Remersdaal en het dorpje Veurs kwam op de kaart te staan vanwege een 2 km lange spoorwegtunnel, die er werd gegraven; de langste van België.

Vanaf 1958 worden geen reizigers meer vervoerd. Maar de lijn is nog altijd belangrijk voor het goederentransport tussen de Antwerpse havens en Duitsland.

Praktische Informatie
Het wandelen in de Voerstreek is er een stuk gemakkelijker op geworden sinds de opening zomer 2008 van een 124 km lang wandelnetwerk dat alle zes dorpen in deze regio met elkaar verbindt.

De bijbehorende wandelkaart is voor € 7,50 (excl. verzendkosten) verkrijgbaar bij Toerisme Voerstreek, Kerkplein 212 in ’s Gravenvoeren, tel. 0032- 43810736, www.voerstreek.be. Op dit adres is ook het goed geoutilleerde bezoekerscentrum van de Voerstreek gevestigd.