Angstige drukte heerscht overal in de straten; men roept en schreeuwt elkander toe, dat de dorpen reeds branden en straks met de stad begonnen zal worden, dat alle burgers moeten worden gedood en nog veel meer vreeselijke dingen.

De Duitschers zien dit alles cynisch aan en als ik sommigen vroeg, wat er van er van aan is, halen ze de schouders op, zeggen nergens van te weten, maar het best mogelijk te achten, omdat de Belgen allen zwijnen zijn, die op de soldaten schieten of hen vergiftigen. Allen zijn woedend. dat de Belgen hen niet vrij door hun land hebben laten trekken.

Uit de omliggende dorpen komen vluchtelingen, die ook slechts van brand, vernieling en moord spreken. Ze maken de bevolking van Luik nog angstiger en honderden pakken een en ander bij elkaar om te vluchten. Ze vallen en struikelen over de barricaden, die in de straten liggen, blind van angst als ze zijn, blind ook door den rook, die maar steeds op de stad blijft neerslaan en de lucht bezwangert.

Zóó was het in Luik in den ochtend van den 9den Augustus, toen de tweede dag van de bezetting door de Duitschers nog niet verstreken was. Het Belgische veldleger, dat eenige dagen onder bescherming der forten dapper had stand gehouden en den Duitschers groote verliezen toegebracht, had moeten wijken voor de overmacht, de Maas-verdediging verder aan de forten overlatende.

Luik was echter duur gekocht, want groot waren de verliezen der Duitschers, die op den 9den Augustus nog steeds bezig waren hun dooden te begraven. Vooral bij Lixhe en ter hoogte van de forten Barchon en Fleron, lieten de Duitschers veel mannen achter.

Aan Luik zelve hadden de Duitschers thans nog betrekkelijk weinig, daar de Belgen op den 9den Augustus nog meester waren van alle forten. Dit was het grootste nieuws, dat ik uit Luik naar Holland mee zou brengen, want bij mijn vertrek van daar, hadden in alle bladen reeds berichten gecirculeerd uit Berlijn, als zouden alle forten gevallen zijn.

De Duitschers waren echter goed voorbereid, want in den afgeloopen nacht hadden ze door de straten zelfs rails gelegd, over welke 's morgens onderdeelen van zware artillerie werden vervoerd, bestemd om alle Belgische verdedigingswerken te vernietigen.

[...] [Mokveld keert terug naar Maastricht – hij verklaart met enige trots:]

‘M'n doel was bereikt. Ik was in Luik geweest, als buitenlandsch journalist de eerste na haar val en kon de vele berichten tegenspreken, die over het nemen der forten in de bladen reeds dagen circuleerden. Tijdens de gevechten om de forten heb ik nog verschillende tochten gemaakt en vele Duitsche berichten over behaalde successen kunnen tegenspreken. De gruwelen in de dorpen rond Luik hielden maar niet op en steeds kwamen nieuwe stroomen vluchtelingen op Maastricht aan. Om nog eens goed te controleeren, hoe het stond met het krijgsbedrijf rond Luik, besloot ik opnieuw een tocht naar die stad te maken.

In den vroegen morgen van den 15en Augustus ging ik op weg en bereikte zonder veel moeilijkheden Visé, na weer over de schipbrug bij Lixhe geleid te zijn. De brug was sinds mijn eerste bezoek weer drie maal vernield geweest en de nieuwe bleek erg zwakjes. Terwijl ik er voor stond te kijken werd een vrachtauto overgebracht, waardoor de brug aan het einde wat inzakte.

Een andere auto moest toen met touwen de machine tegen den wal optrekken, hetgeen gepaard ging met een verdere inzakking. De transporten ondervonden overigens niet veel last, want blijkbaar was de brug niet langer meer het doelwit der Belgische vuurmonden.

In Visé gekomen hoorde ik zelfs, dat het fort juist gevallen was en alleen Lierce nog de troepen bestoken kon, die, over de brug gekomen, in de richting van Tongeren oprukten.

In Visé was sinds mijn eerste bezoek weer heel wat voorgevallen. Voorgevende, dat de kerktoren aan het fort Pontisse de richting kon aangeven, in welke geschoten moest worden, werden kerk en toren met petroleum begoten en daarna in brand gestoken. 't Was een eerbiedwaardig oud gebouw, vóór tien eeuwen her gesticht. Vooral de mooie geschilderde ramen waren bekend. De bewoners beschouwden de kerk als een bijzonder heiligdom, daar het gebeente van St. Hadelin er in bewaard werd. Deze reliquieën zijn vóór den brand naar de pastorie overgebracht en daarna weer in het geheim naar het College St. Hadelin, het eenige grootere gebouw, dat bij de algeheele verwoesting, den volgenden dag, gespaard werd.

Direct nadat de kerk in brand gestoken was, heeft men den Pastoor-Deken gevangen genomen, met den Burgemeester en een vijftal eerwaarde zusters. Deze laatsten hebben ruim veertien dagen gevangen gezeten, toen de Duitschers eindelijk bemerkten, dat de zusterkens van Duitsche nationaliteit waren. Vooral de HoogEerw. Heer Deken is zeer slecht behandeld geweest gedurende zijn gevangenschap.

In het stadje was het grootste gebrek gekomen, daar de Duitschers maar steeds waren doorgegaan met alles op te eischen, totdat er niets meer was. In die eerste oorlogsdagen stond natuurlijk ook alle verkeer stil, zoodat nieuwe aanvoer onmogelijk was. De stukken brood, die de menschen nog hadden, waren als steenen en verscheidene dagen oud, maar toch kon ik er niets van krijgen.

De Duitsche troepen hadden echter voor zich zelve nog wel voorraad en toen een officier bemerkte, dat ik de restaurants afliep om iets te eten te krijgen, bood hij mij, ‘bevriend’ Hollander, aan, in de wacht te komen eten. Dat weigerde ik echter, want 't zou me toch niet gesmaakt hebben, dat brood, dat aan de hongerige bevolking ontrokken was.

Er werd nog altijd een waar schrikbewind uitgeoefend en voortdurend klonk de bel door de straten om te verkondigen, dat de veroveraar weer iets verlangde. Zoo was eenige dagen terug bekend gemaakt, dat binnen 24 uur alle fietsen aan de brug moesten worden ingeleverd. Wie daarna nog zoo'n vervoermiddel bezat, zou worden gefusilleerd en zijn huis verbrand. Onder bedreiging met dezelfde straffen werden nogmaals alle wapenen opgeëischt en uitdrukkelijk er bij gevoegd, dat hieronder ook de oude, gebrokene, of uit elkaar genomene begrepen waren. Eet- en drinkwaren werden ook steeds onder bedreiging met verbranding opgevorderd.

Vanuit Visé heb ik me weer over de Maas naar den weg langs het kanaal begeven. Nabij Haccourt bemerkte ik, dat het fort Pontisse inderdaad zweeg, maar Lierce nog in volle actie was. Ver dragend geschut hadden de Duitschers op de hoogten tusschen Laney en Haccourt opgesteld, vanwaar men het fort Lierce bestrijken kon.

Na een vleiend praatje met een Duitsch officier werd me toegestaan vanaf die hoogten de operaties een oogenblik te volgen. Kort bij eenige zware batterijen stelde ik me op, zittende tusschen wat laag groen.

Vanaf Lierce werd duchtig geschoten, maar alleen de rookpluimen deden me zien, waar ongeveer het fort liggen moest. De granaten vielen niet ver van ons neer, maar in het half uur, dat ik er toefde, trof er toch geen enkel doel. Wel echter een eind vóór ons.

Wreed was daar de aanblik. In betrekkelijk vlug tempo trokken honderden soldaten uit, de richting van het fort in, licht-geschut meevoerende. Een officier expliceerde me, dat het zware geschut hier nog niet alles doen kon en nu een afdeeling voetartillerie was aangewezen om een kleinere hoogte te gaan bezetten, die dicht bij het fort lag. Het zware geschut moest dien tocht begunstigen.

Alsof alle donders losbraken, bulderden de vuurmonden dan ook voortdurend, terwijl de mannen daar beneden steeds verderop gingen. Ik hoestte en kuchte van de kruitdampen, die de lucht verpestten. Langzaam werd m’n omgeving in een lichten rook gehuld, die dikker en benauwender werd, naarmate het geschut langer daverde. Totdat tenslotte die honderden mannen met hun kanonnen over de binnenwegen voort jakkerende, nog slechts als schimmen te onderscheiden waren.

Wel een kwartier lang scheen hun tocht begunstigd te blijven, want blijkbaar barstte geen enkel projectiel in hunne nabijheid. Maar eensklaps stijgen over de geheele linie, waarop ze verspreid zijn, donkere massa's metershoog op: ’t is de uitwerking van talrijke, zeer juist doel-treffende granaten in den drogen, mullen aardbodem.

De mannen zijn in die dikke donkere stofwolken gehuld en slechts in de eerste minuten zag ik hier en daar een menschenschim tuimelen, meer dan waarschijnlijk getroffen door de ontplofte projectielen. Maar dan zag ik lang niets meer dan die dikke scheiding van den stof-muur, die staan bleef, doordat telkens nieuwe granaten de aarde opjoegen, die wellicht zoo juist weer neergevallen was.

De stof-muur werd steeds breeder, zóó breed als de afstand was, welke de vluchtende Duitschers bereikt hadden, op weg naar hun vorige posities. Maar eindelijk zagen we de eersten dan toch uit die voortdrijvende wolk te voorschijn komen, de een links, de ander rechts, in volslagen wanorde, maar hier en daar vertoonden zich toch ook kleine groepjes, die onversaagd hun kanonnen meesleurden, terwijl ze zich uit dien helschen regen redden.

Vijf minuten later was de rook wat opgetrokken en kon ik een blik werpen op het veld vóór me. Gruwelijk. Overal verspreid lagen de jongens, die straks met zooveel vuur waren opgetrokken en hier en daar stond nog een kanon, omgeslagen soms, waar rond omheen vijf, zes lichamen lagen.

Toen straks vóór, achter en naast me al die kanonnen donderden en de lucht, met kruitdamp en stof bezwangerd, het uitzicht moeilijk maakte, toen leek het gruwelijke me draaglijk in die somberte om me heen, maar thans, nu de klaarte gekomen was en de zon haar lichtende stralen op die schoone akkers afzond, nu kon ik me niet indenken, dat al die vlekjes op de velden de lichamen waren van jonge mannen, wreed neergeslagen door helsche producten van menschelijk vernuft. Schrikkelijk was ’t, als men hier en daar zoo’n lichaam zich zag opheffen om dadelijk weer neer te storten, of een arm, als om hulp roepend, door de lucht zwaaide.

En naast me stonden officieren en soldaten te razen en te vloeken. Onder hen voegden zich velen van de teruggekeerde mannen, het bloed liep soms langs d’r gezicht uit minder beteekenende wonden, en ze joelden en bralden en verzekerden onder duizend vloeken, dat ze er wéér heen wilden.

Hun oogen rolden akelig in hun kassen van krankzinnige opwinding. Sommigen wezen naar mij en vroegen den officier, wie ik was, wat deze in een paar woorden uitlegde. Dan moest ik weer lange verwenschingen aanhooren tegen de burgerbevolking van België, die geheel volgens hen, uit franc-tireurs bestond en allen slechts den dood verdienden en de verbranding hunner woonplaatsen. ’t Is te weerzinwekkend de juiste bewoordingen weer te geven, waarin deze taal werd uitgebraakt.

De officier verzekerde me nog, dat een nieuwe poging weldra herhaald zou worden, daar het nemen van het fort geboden was. Tot elken prijs moesten Pontisse en Lierce genomen worden en daarvoor waren speciaal het 7de en 9de regiment voetartillerie van Keulen aangewezen. Maar die hernieuwde poging wilde ik niet meer meemaken en na den officier bedankt te hebben, zocht ik weer den kanaalweg op naar Luik. [...]