naar Engelse Kamp pagina

Engelse geïnterneerden en het voetbal in Groningen tijdens de Eerste Wereldoorlog 

door Gerard Helsma

Voetbal populair bij Engelsen

Contacten met voetbalclub Forward

Contacten met voetbalclub Be Quick

De RNB Football Club Association

De Groninger Dagbladbeker

Engelsen in de Nederlandse competitie

Engelse spelers en trainers bij Be Quick

Liefdadigheidskampioenschappen

Wapenstilstand

Op 11 oktober 1914 kwamen 1.500 manschappen van de First Royal Naval Brigade in Groningen aan. Zij waren begin oktober ingezet om het Belgische leger terzijde te staan toen het Duitse leger Antwerpen aanviel. Tijdens de terugtocht werd hun ontsnappingsroute afgesneden. Commodore Wilfred Henderson wilde zich met zijn manschappen niet krijgsgevangen laten nemen en besloot met zijn drie bataljons de Nederlandse grens over te steken. Hier aangekomen werden ze, overeenkomstig de internationale rechtsregels, geïnterneerd in Groningen. 

Twee elftallen uit de periode 1914-1918 (verder gegevens niet bekend)  In het midden commodore Henderson; op de rechterfoto in gezelschap van de Nederlandse depotcommandant

Achter de huidige Mesdagkliniek (de vroegere stadsgevangenis) werd op het exercitieterrein van de Rabenhauptkazerne (die gelegen was tegenover de gevangenis) een compleet barakkenkamp ingericht met vele voorzieningen voor sport, verzorging, bewaking en ontspanning. Het interneringskamp werd in Groningen al snel het 'Engelse Kamp' genoemd. De Engelsen noemden hun onderkomen 'Timbertown' [plankenstad] omdat alle barakken uit hout waren opgetrokken. Voor elk van de drie bataljons van de 1e Royal Naval Brigade werd een woonbarak ingericht: A voor Collingwood, B voor Hawke en C voor Benbow. 

Voetbal populair bij Engelsen 
Voetbal was veruit de populairste sport in het Engelse Kamp. De drie bataljons formeerden dan ook binnen de kortste tijd hun eigen voetbalteams: Hawke, Collingwood en Benbow. Bij de hier getoonde elftalfoto's zijn helaas weinig gegevens beschikbaar. Wie meer informatie heeft wordt gevraagd contact op te nemen met:  

De Engelsen mochten van de toenmalige Nederlandse Voetbal Bond (de latere KNVB) niet meedoen aan de reguliere competities en speelden daarom in een onderlinge competitie op hun eigen voetbalveld, dat gelegen was binnen het kampterrein. Wel was het ze toegestaan mee te doen aan de Groninger Dagbladbeker en de Legpenning van de Groninger Voetbal Bond. Ook zochten zij contacten buiten het Kamp: heel vaak werden er vriendschappelijke wedstrijden gespeeld, ook ver buiten Groningen. 

Tegenstanders in die oefenwedstrijden waren o.a. Ajax, Sparta, Blauw-Wit, HFC, HVV, HBS, UVV, Tubantia, Vitesse, Stormvogels, Forward, Be Quick, Velocitas, Frisia, GVV, Middelburg, HSC, WVV en vele anderen. De elftallen uit het Engelse Kamp lieten een zeer goede indruk achter. Mede door hun invloed werd vooral het Groningse voetbal op een hoger plan gebracht en daardoor kon Be Quick, zo wordt door deskundigen verondersteld, in 1920 kampioen van Nederland worden. 

In de jaren 1914 - 1918 waren het ook deze Engelse geïnterneerden die de Groninger Dagbladbeker opeisten. Hawke won tweemaal de beker, Collingwood een keer en Benbow won eenmaal de legpenning van de Groninger Voetbal Bond.

Twee elftallen uit de periode 1914-1918 (verder gegevens niet bekend) Op de linkerfoto commodore Henderson met de Nederlandse depotcommandant.

Al een week na aankomst speelde het Groningse GVV op 18 oktober 1914 als eerste club een wedstrijd tegen de Engelse militairen. De wedstrijd werd met liefst 5-0 gewonnen door de geïnterneerden en was voor het organiserende GVV een waar kassucces vanwege de grote publieke belangstelling. 

Contacten met voetbalclub Forward
Toch was het Groningse Forward de eerste club die werkelijk iets deed voor de Engelse geïnterneerden. Zij stond haar terrein, dat gelegen was vlakbij het interneringskamp op Groenestein in Helpman, af als oefenveld op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag, met gebruik van materiaal. Het veld werd dan toch niet door Forward gebruikt. Er werd getraind op zaterdagen en daaraan mochten de Engelsen dan ook meedoen. 

Het was, aldus een krantenverslag een 'typisch gezicht, die kerels met hun verbrande en gebaarde gezichten, met hun lange wijde broeken en kleine slobkousen, die met vuur achter de bal aanrennen en sommigen met een kijk erop, waaruit je de Engelse sportman proeft. De aantrekkingskracht van het bruine monster moet toch wel groot zijn, dat ze daar zo geanimeerd kunnen spelen nadat ze enkele dagen geleden de granaten hebben zien springen en alle ellende van nabij hebben ondervonden...'

Een der geïnterneerden, T. Newsome, begreep al snel dat in het Hollandse spel de nodige ervaring en oefening nog ontbrak. Hij werd later de eerste Forward trainer. Dezelfde club speelde op 1 november 1914 een 'liefdadige' wedstrijd tegen de Engelsen. Van de recette ging 25% naar het Nationaal Steuncomité, 25% was bestemd voor materiaal voor de Engelse soldaten en de rest ging naar Forward, dat de kosten droeg. Forward werd versterkt met drie Veendam spelers, omdat er vele voetballers afwezig waren vanwege de mobilisatie en het team daardoor teveel verzwakt was. Deze spelers waren: Van Linge, Brongers en Muller. De ongelofelijke belangstelling zorgde voor een ongehoord toeschouwersaantal van 3.000 man met een totaal aan entreegelden van 240 gulden. De Engelsen maakten gehakt van de Nederlanders en wonnen met maar liefst 7-2.

Contacten met voetbalclub Be Quick
Ook waren er al besprekingen met Be Quick over 'friendly games'. Eerst rezen er enige praktische bezwaren die samenhingen met o.a. de bewaking van de geïnterneerden. Ook deed deze club de nodige moeite de geïnterneerden enige afleiding te bezorgen. Zo werden de geïnterneerden uitgenodigd wedstrijden bij te wonen. Op 12 november 1914 dankte Commodore Wilfred Henderson de club vriendelijk voor de invitatie van de Engelse officieren en manschappen om op een zondag in november een wedstrijd bij te wonen: '...Arrangements will be made to send 1.000 men to witness the match as on the last occasion...' Ook de Nederlandse officieren die belast waren met de interneringsdiensten werden vaak geïnviteerd. 

Nog voor het einde van het jaar 1914 volgde de eerste ontmoeting tussen Be Quick en de Engelsen. Be Quick speelde tegen het Brigade-team, het sterkste team dat op de been kon worden gebracht en dat samengesteld werd uit de drie bataljonteams. Het werd een ware titanenkamp in een kleine sneeuwjacht op een ontzettend zwaar bespeelbaar en hier en daar zelfs moerassig terrein, met vele lachwekkende momenten zo meldt het Camp Magazine: '...Zo scheen na een duel om de bal een speler ernstig gewond te zijn. Was zijn rechterbeen onmiddellijk onder de knie afgeknapt? De speler helde bedenkelijk naar één zijde over; een paar spelers snelden toe en... trokken niet zonder moeite het ontbrekende beengedeelte weer uit de modder tevoorschijn...' De Engelsen verloren nipt met 6-5. Het was een schitterend begin van een nieuw tijdperk in het Groningse voetbal.

De RNB Football Club Association
Met Kerstmis 1914 wordt de Royal Naval Brigade Football Club Association opgericht. We lezen hierover in het Camp Magazine (gedrukt door H. N. Werkman, die toen nog gewoon drukker was en pas veel later bekendheid zou krijgen als kunstenaar): '...Since Christmas the Royal Naval Brigade Football Club Association has been formed with Petty Officer James, Chaiman, V. Cowley, L.S. (Benbow), Vice Chairman, R.S. Cooper, Hon. Treasurer and S.W. Pye (Benbow), Hon. Secretary. A competition was arranged between four teams from each battalion, each team supplying a representative on the RNBAFC Committee. Those elected were Hawke Battalion: Brown, Reader, Sharman, and Cooper. Benbow Battalion: Clarke, Jones, Cowley and Barnett. Collingwood Battalion: Petty Officer Goubert, Gordon and Caffrey. Referee representative J. Allott. The competition is for medals and the final results table will appear in our next month's issue, together with a full description of The Easter Football Championship…'

Linkerfoto: het kampioenselftal van de First Division Football League Groningen. Het is de D compagnie van het Collingwood Bataljon.  Op de achterste rij in het midden keeper Arnold Birch die na de oorlog als prof speelde bij Sheffield Wednesday.  Rechterfoto: de runners up van de Second Division Football League Groningen in  1915/1916, ook afkomstig uit de D compagnie van het Collingwood Bataljon.

De bekende Groninger industrieel J.E. Scholten stelde prijzen beschikbaar voor de competitie van de Engelse geïnterneerden. Zowel zilveren bekers als diverse sets zilveren en bronzen medailles werden door hem aangeboden. 

Tijdens de Paasdagen van 1915 deden de Engelse geïnterneerden mee aan het toernooi ter gelegenheid van het 12½ jaar bestaan van Forward. De deelnemende clubs waren Vitesse, Go Ahead, Be Quick (Zutphen), Forward, Be Quick (Groningen) en een Engels team. Dit team speelde een schitterend toernooi en won de finale met 3-1 van Be Quick 

De Groninger Dagbladbeker
De strijd om de Groninger Dagbladbeker werd gespeeld op zondag 18 september 1915 op het Be Quick terrein. Onder het toeziend oog van een, voor die tijd ongehoord aantal toeschouwers en veel autoriteiten (met entreeprijzen van 15 en 30 cent) won Benbow van Be Quick met 4-3 en Hawke van Collingwood met 1-0. De finale werd dus een Engelse aangelegenheid waarbij Hawke tegen Benbow speelde. De krant meldde: '...Het werd een schitterende wedstrijd die door Hawke werd gewonnen met 1-0 door een doelpunt van aanvoerder Newsome. Na afloop stroomde het publiek naar de tribune waar de voorzitter van de Groninger Voetbalbond de beker uitreikte. Met een Engelse speech overhandigt hij de beker aan aanvoerder Newsome die op zijn beurt een dankwoord uitspreekt namens Hawke omdat zij van GVB mochten deelnemen aan deze wedstrijden. Het fanfarecorps speelde daarna het 'Wien Neerlands Bloed' en 'God save the King', terwijl onder het spelen van een vrolijke mars het talrijke publiek het veld verlaat...' 

Vanaf het begin van het seizoen 1915-1916 verschenen er zeven geïnterneerde Engelse scheidrechters op de Groninger velden. Deze arbiters stonden te boek als zeer bekwaam en arbitreerden in heel Groningen. De twee toparbiters waren: J. Allott en W. Grinsill. Ook waren zij scheidsrechter bij vele wedstrijden om de Groninger Dagbladbeker. 

Op 20 mei 1916 won Benbow de finale om de Groninger Legpenning op het Forward-terrein met 2-0 van Collingwood door doelpunten van Ward en Keaping. Collingwood was erg gehandicapt door de zware enkelblessure van doelman Arnold Birch. De Engelse Brass Band maakte er muzikaal weer een ware happening van. 

Op 17 september 1916 werd Collingwood winnaar van de Groninger Dagbladbeker. In een door Groningse scheidsrechter M.S. Kalma uitstekend geleide wedstrijd won Collingwood met 2-1 van Be Quick. Davies scoorde de goals voor de Engelsen. Collingwood speelde met Birch, Wild, Weston, Smith, Rounds, More, Davies, Conaty, Bagshaw, Pall en Hobson in lichtblauwe shirts. In het elftal van Be Quick speelden veel spelers die later in het Nederlandse Elftal zouden komen, o.a. Bulder, Tetzner en Van Linge. 

Op 3 november 1916 speelde het Brigadeteam een wedstrijd in Amsterdam tegen het sterke Ajax. Het elftal van Ajax werd getraind door de Engelsman Reynolds. Bij Ajax speelden o.a. Gupffert en De Natris. Bij het Brigade-team o.a. Birch, Keary en Rawlins. Het was een harde wedstrijd met een gelijkspel als uitslag.

In september 1917 ontving de Association Football Club 60 paar voetbalschoenen van de bekende fabriek Manfield & Co uit Northampton, Londen en Amsterdam. Zowel de Engelse voetbalclub als de rugbyclub toonden zich blij verrast. 

Op zondag 23 september 1917 werd er weer gespeeld om de Groninger Dagbladbeker. Het toernooi kende een feestelijk karakter omdat de Groninger Voetbalbond 10 jaar bestond. In de voorronde versloeg Benbow Collingwood met 2-1 door doelpunten van Lambden, Packwood en Bagshaw. In de eerste ronde versloeg Hawke H.S.C. uit Sappemeer door doelpunten van o.m. de uitstekende rechtsbuiten Tooley die twee keer scoorde in de met 3-0 gewonnen wedstrijd. Benbow versloeg daarna Forward met 2-1 door goals van Lamb en Jawen. 

Een week later waren de halve finales op het terrein van Be Quick. Ze werden gespeeld tussen Be Quick en Velocitas en Benbow en Hawke. De voorverkoop liep storm, vooral de tribunekaarten van 50 cent gingen grif van de hand. De staanplaatsen kostten 25 cent. De voorverkoop was bij Boble Sr. een zaak gelegen aan de toen nog bestaande straat Tussen Beide Markten. 

Be Quick versloeg Velocitas met liefst 4-0. En Hawke versloeg Benbow met 1-0 onder leiding van de Engelse scheidsrechter Grinsell. Het doelpunt van Hawke werd gescoord door Ortner. De opstelling van Hawke was: Malpas, Branch, Simmons, Keary, Skedd, Speary, Gwilliam, Tooley, Rawlings, Ortner en Davies. Hawke speelde in het rood. De opstelling van Benbow die in blauw shirt speelde was: Dyball, Sylvester, Hoskins, Benwell, Robinson, Keeping, Garrow, Darnell, Packwood en McGarry. 

Twee elftallen van de First Royal division periode 1914-1918

De finale werd dus gespeeld tussen Be Quick en Hawke. '...Het werd een pittige wedstrijd die goed onder controle werd gehouden door de Groninger topscheidsrechter de heer Cohen. De wedstrijd eindigde zoals hij begon met 0-0. Door loting werd Hawke winnaar. Alle Groninger wethouders waren getuige van de wedstrijden. Om 8 uur vond daarna de prijsuitdeling plaats in het huis De Beurs, alwaar een grote schare belangstellenden was bijeengekomen om van de officiële prijsuitreiking getuige te zijn. Nadien hield een alleraardigst sportprogramma de aanwezigen nog enkele uren bezig in het Beurs-theater...' 

Engelsen in de Nederlandse competitie
Intussen waren er veel Groninger clubs die graag Engelse spelers in hun team wilden opnemen. Het Groninger Dagblad waarschuwde echter: '...Geruchten doen de ronde dat Be Quick zowel als Forward eerdaags met geïnterneerden zullen uitkomen. Van Velocitas vernamen we nog niets in die richting. Hoewel we ons de omstandigheden kunnen indenken dat de verenigingen er veel voor gevoelen hun verzwakte gelederen [vanwege de mobilisatie] met de beste Engelse krachten aan te vullen, schuilt hierin toch een niet te miskennen gevaar. Wel mogen volgens de nieuwe bondsbepalingen slechts twee geïnterneerden in een elftal uitkomen, doch er zal toch een wedloop ontstaan tussen de verenigingen zowel plaatselijke als provinciale, om de beste krachten, wat de goede verstandhoudingen der verenigingen in gevaar brengt. We zouden de Noordelijke clubs in overweging willen geven alsnog overeen te komen geen geïnterneerden mee te laten spelen...'

Veel beter voor het Noordelijke voetbal zou het zijn, als de N.V.B. dat tenminste zou toestaan, om de drie bataljon-elftallen in de Noordelijke 1e klasse op te nemen. De N.V.B gaf echter geen toestemming waardoor deze teams niet in de competitie mochten meedoen. Wel gingen er Engelsen bij burgerclubs spelen. W.J Ward en C.H. Nash gingen spelen bij Quick Nijmegen en Arnold Birch en Bezemer bij Be Quick (Groningen). 

Engelse spelers en trainers bij Be Quick
Bij Be Quick had een en ander nogal wat voeten in aarde. Op 22 september 1917 werd tijdens een vergadering besloten geen Engelse geïnterneerden in de elftallen te laten meespelen. Toen echter bleek dat Arnold Birch, wegens gebrek aan spelers, als keeper speelde met het 2e elftal tegen Velocitas, werd het eerder genomen besluit op de vergadering van 27 oktober weer herroepen. Arnold Birch had naam gemaakt als geweldige keeper van het Engelse Brigadeteam. Dat was geen wonder want hij had als profspeler onder de lat gestaan bij de Engelse club Sheffield Wednesday. Er waren trouwens meer contacten tussen Be Quick en de Engelsen. Met Kerstmis 1915 maakte Be Quick een tour naar Den Haag om tegen ...'echte werkelijk eerste-klasser, de grote Haagse HVV te spelen. Be Quick verloor met 4-1. Voor het eerst streden een tweetal Engelsen aan onze zijde mee. De elftalcommissie verontschuldigde zich daarvoor nadrukkelijk. Op het laatste ogenblik bleken een paar invallers nodig terwijl ook de reserves verhinderd waren'... In 1916 was de keeper van het 1e elftal niet beschikbaar. Een van de spelers, Evert van Linge, bracht uitkomst. Hij kende een 'prachtexemplaar' afkomstig uit Milligen: een geïnterneerde Engelsman met de Nederlandse naam Bezemer. Hij kwam en keepte 'Allergeweldigst'. 

Al vroeg in de oorlog werd de rugbyer Harry ('Poepie') Waites aangetrokken als trainer/masseur. Hij beweerde in Engeland tot de top te hebben behoord. Een bevestiging daarvan is echter niet te vinden. En ook bij Be Quick sloeg men zijn tactische en technische voetbalcapaciteiten niet erg hoog aan. Zijn verdiensten lagen meer op het gebied van de mentale begeleiding en de massage. In 1916/1917 zou de eerder genoemde keeper Arnold Birch (1891-1964) als trainer worden aangetrokken. In afwachting van de toestemming van zijn club Sheffield Wednesday fungeerde G.W. Sharman, geïnterneerde van het Hawke Bataljon, tijdelijk als trainer. Het lijkt er op dat Birch deze toestemming niet heeft gekregen. Na zijn terugkeer in Engeland heeft hij vier jaar onder de lat gestaan bij Sheffield Wednesday; daarna speelde hij tot 1927 bij Chesterfield. Hij was ook een erkend penaltyspecialist: hij scoorde in de competitie van 1924 liefst vijfmaal uit een penalty. Arnold Birch is daarmee nog steeds recordhouder als de keeper met de hoogste score in de Engelse League. In 1920 werd Harry Waites nogmaals als trainer/coach binnengehaald en onder zijn leiding werd Be Quick in 1920 kampioen van Nederland. Nog in 1937, toen het Gouden Jubileum van Be Quick werd gevierd, was het hoogtepunt een grote revue waarin opnieuw aandacht werd geschonken aan de geïnterneerde Engelsen die tijdens de Eerste Wereldoorlog in Groningen verbleven en zo belangrijk waren voor de ontwikkeling van Be Quick. 

Linkerfoto: elftal Engelse Kamp periode 1914-1918 Rechterfoto: moment uit een niet bekende wedstrijd waarschijnlijk op het Forward terrein. Ook onbekend of dit een wedstrijd is met een Engels elftal.

  Liefdadigheidskampioenschappen
Terug naar de Eerste Wereldoorlog: zowel in 1917 als in 1918 werd er een liefdadigheidskampioenschap georganiseerd met als inzet de 'First Royal Naval Brigade Charity Challenge Shield'. Krachtig had de Groninger Voetbal Bond in de oorlogsjaren het voetbal onder de geïnterneerden bevorderd en toen het bestuur van de Engelse Brigade Association als dank hiervoor de Bond deze wisselprijs aanbood, werd dit Charity kampioensschap in 1917 gespeeld tussen de nummers twee van de vier eerste klassen: Sparta, Nac, Enschede en Velocitas. De club uit het Oosten won en zo kreeg Enschede de titel van 'Liefdadigheidskampioen'. Het Bondsbestuur had deze titel aan het kampioenschap verbonden, omdat de opbrengst van de wedstrijden voor liefdadigheidsdoeleinden was bestemd. In 1918 werd het 'Charity kampioenschap' gewonnen door het Groningse Velocitas.

Er werden trouwens regelmatig liefdadigheidswedstrijden gespeeld. Op donderdag 31 januari 1918 werd er een wedstrijd georganiseerd tussen twee brigadeteams die Noord- en Zuid Engeland vertegenwoordigden. Dit was een benefietwedstrijd voor de bekende speler en Forward trainer T. Newsome die ontzettend veel had gedaan voor de brigadeteams. Hij brak in september 1917 zijn been in een wedstrijd met het Hawke team om de Dagbladcup. De aftrap werd verricht door commodore Wilfred Henderson die er tevens voor zorgde dat de Brass Band de wedstrijd opluisterde. Noord Engeland won met 1-0. De wedstrijd leverde de somma op van £ 83.50

Op zondag 8 september 1918 waren er weer voorronden voor de Groninger Dagbladbeker. Benbow versloeg Forward met liefst 4-1 door goals van Davies en Garrow, ieder tweemaal. In de eerste ronde versloeg Hawke het Winschoter WVV met 2-0 door goals van Kemp. Benbow versloeg Collingwood met 1-0 door een goal van Davis. Op zondag 15 september 1918 wordt in het stadion van Forward de finale gespeeld. De Engelsen werden verslagen; ze waren met hun gedachten meer bij het naderende einde van de oorlog dan bij het voetballen. Hawke verloor met 2-1 van Velocitas. Het Engelse doelpunt werd gemaakt door Skedd. Benbow verloor met liefst 4- 0 van Be Quick. In de finale won Velocitas uiteindelijk van Be Quick met 2-1.

Wapenstilstand
Op 11 november 1918 werd de wapenstilstand gesloten. Op 15 november 1918 keerde het overgrote deel van de Engelsen al naar hun vaderland terug. Zij lieten in het voetballeven van Groningen een onvergetelijke indruk achter. 

In januari 1919 werd het Engelse Kamp officieel gesloten.
Als militaire bivak werd het Engelse Kamp pas in 1959 opgeheven.

© Gerard Helsma (Groningen, december 2001)


Geraadpleegde literatuur:

- Gerard Helsma - Football in Timbertown (privé uitgave Groningen - 1999)
- Jubileumboek Be Quick 1887-1927 
- GSV Be Quick - Be Quick forever 1887-1987
- Forward Jubileumboek 
- Jubileumboek GVV 
- Jubileumboek Nijmeegse Voetbal-, Cricket-, en Athletiek Vereeniging Quick 
- Camp Magazines jaargangen 1915 t/m 1918
- Groninger Dagblad
- Nieuwe Provinciaal Groninger Courant
- Nieuwsblad van het Noorden

 naar Engelse Kamp pagina